Τη νύχτα που έπεσε το Τείχος/ τα μάτια μου ήταν/ πολύ μικρά, για να τα προσέξει/ η παγκόσμια ιστορία.
Είναι η στερεότυπη αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ της ποίησης σε
διάφορες γλώσσες; Πόσο γνωρίζουν οι γερμανόφωνοι τη σύγχρονη ελληνική
ποίηση και αντίστροφα; Ο Γερμανός ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και
δοκιμιογράφος Γκέρχαρντ Φάλκνερ κουνάει συγκαταβατικά το κεφάλι κι
απαντάει με νόημα: "Διάβασα ποιήματά μου στον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς,
στην Πλάκα. Κυριολεκτικά εκτοξεύτηκαν σ' αυτό το περιβάλλον. Ήταν η πιο
έντονη ποιητική εμπειρία που είχα ποτέ έως τώρα". Αναφέρεται στην
εκδήλωση που οργανώθηκε για εκείνον, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα με
αφορμή τους εορτασμούς για τα 60 χρόνια παρουσίας του Ινστιτούτου
Γκαίτε στην ελληνική πολιτιστική ζωή. Ο ίδιος φαίνεται ότι δεν γνωρίζει
πολύ καλά τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Δικαίως, καθώς η λογοτεχνική
δημιουργία της χώρας δεν βρίσκει διαύλους ή ανταπόκριση σε ξενόγλωσσες
αγορές, πέραν μεμονωμένων περιπτώσεων.
Στον γερμανόφωνο κόσμο, πάντως, ο 61χρονος Βαυαρός δημιουργός έχει
ξεχωρίσει ως μια ιδιότυπη λογοτεχνική περσόνα, με κυρίαρχη την ειρωνεία
όσο και τη στοχαστική διάθεση ανάμεσα στις λέξεις του, αλλά και ως μια
προσωπικότητα ενεργή στα κοινωνικά και πολιτικά προτάγματα της εποχής.
Δεν διστάζει να χρησιμοποιεί την πρόκληση στους στίχους του: αναφέρεται
στη δυναμική του παρόντος και το διαχωρίζει από την καθημερινότητα,
γράφει για την ανθρώπινη κατάσταση χωρίς λυρισμό, αλλά με βαθιά
τρυφερότητα για το άτομο στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή, τον
ενδιαφέρει η στοχαστική επικοινωνία παρά η εκφορά ενός εύκολου-γρήγορου
μηνύματος.
Ο αναγνώστης του αντιλαμβάνεται αυτή τη διάθεση αποτύπωσης,
ερμηνείας, προοπτικής. Κάτι που γίνεται ακόμα πιο συγκεκριμένα στη
συλλογή του "Πόλη αμφίδρομης επικοινωνίας - Ground Zero" που κυκλοφόρησε
πρόσφατα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης (δίγλωσση, σειρά "Μεταφορές",
μτφρ.: Μαρίνα Αγαθαγγελίδου). Επιδίωξή του αποτελεί η χαρτογράφηση του
ατομικού και του συλλογικού στην ιστορική εξέλιξη του προηγούμενου
αιώνα, η ερμηνεία του εκρηκτικού μείγματος γεγονότων και προσωπικών
εμπειριών από αυτά τα γεγονότα, σε τέτοια εναλλαγή. Κι ακόμη, ανάμεσα
στους στίχους αυτής της ποιητικής σύνθεσης ελλοχεύει ο αναστοχασμός της
ποιητικής έκφρασης. Ο ποιητής χρησιμοποιεί τη στέρεη βάση της γερμανικής
ποιητικής παράδοσης (κυρίως τον Ρίλκε και τον Χέλντερλιν) μπολιάζοντάς
τη με τη δική του απελευθερωμένη, προοδευτική ιδιοσυγκρασία.
Ο γλωσσικός πλούτος του (που εύστοχα δοκιμάστηκε στη μεταφορά του
στην ελληνική γλώσσα από τη Μαρίνα Αγαθαγγελίδου) είναι εμφανής. Όπως
επίσης η κρίσιμη χρήση της ειρωνείας, η χαμηλών τόκων μελαγχολία, η
σύγχρονη εκφραστική αμεσότητα, τα διαδικτυακά σύμβολα επικοινωνίας,
δεδομένα με τα οποία διαμορφώνει ένα δικό του, πρωτότυπο ποιητικό
πλέγμα.
Στον πρώτο στίχο "Κοιμήθηκα ελάχιστα/ αυτόν τον αιώνα" ο Φάλκνερ
δηλώνει έμπρακτα την ανήσυχη ματιά του για τα προηγούμενα και για τα
έποντα: "Δεν ξέρω αν είμαι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για τον 21ο αιώνα.
Έχει άραγε ξεκινήσει; Το σίγουρο είναι ότι κάθε τέλος ορίζει μια αρχή,
στην Ιστορία".
Εφόσον τα πάθη του προηγούμενου αιώνα υφίστανται, μετά τους δύο
παγκοσμίους πολέμους, ο νέος αιώνας υποτίθεται ότι θα προτείνει την
ελπίδα. "Ετούτο μπορεί να συμβεί μέσα από την ποίηση. Είναι σίγουρο ότι
δεν θα αλλάξει πολλά, ωστόσο η ποίηση θα δώσει μια προοπτική στον κόσμο.
Για να επιτευχθεί αυτό, οφείλουμε να προσεγγίσουμε εκ νέου τη γλώσσα.
Διότι η γλώσσα είναι το εργαλείο της ποίησης, εκείνης που θα πλάσει μια
νέα εκφραστική για τον σύγχρονο άνθρωπο".
Ο ποιητικός λόγος, ωστόσο, αντιμετωπίζει την τεχνολογική ευκολία της
εποχής. Το θυμικό επηρεάζεται από τη γρήγορη εικόνα, το σύμβολο είναι
ένα σημάδι εντός της οθόνης, η πραγματικότητα είναι μη πραγματικότητα
ιδωμένη μέσα από χιλιάδες όμοια πίξελ. Έχει την απάντηση για τους
ποιητές, λέγοντας ότι το έργο τους είναι κατά βάση πολιτικό:
"Οι νέες τεχνολογίες κοστίζουν, απαιτούν ενέργεια. Ο ποιητής διαθέτει
το προνόμιο της δημιουργίας ενός εσωτερικού μονολόγου - αυτή την
απαραίτητη υπαρξιακή συνθήκη για να υφίσταται το άτομο, να πορεύεται
στον ιστορικό χρόνο. Η ανθρώπινη κατάσταση απαιτεί σκέψη και έκφραση,
όχι αποκλειστικά επικοινωνία. Είναι το δίπολο που αδυνατεί να καλύψει ο
'homo technologicus', σε αντίθεση βεβαίως με τον ποιητή".
Ο ίδιος δηλώνει σαφώς προβληματισμένος για το παρόν. Γράφει
χαρακτηριστικά σ' ένα απόσπασμα της συλλογής: "Οπλίστηκα απέναντι στην
ομορφιά/ απέναντι στη φύση/ κι απέναντι στο σχέδιο του πνεύματος/ να
επιχρυσώσει την conditio humana". Είναι ένα αρνητικό σχόλιο, λέει,
"διότι πιστεύω ότι η ανθρώπινη συνθήκη δεν επηρεάζεται από την ποίηση.
Ίσως μπορεί να θέσει ερωτήματα για την ιδεολογία, την κοινωνία, την
αντίληψη του ατόμου. Αλλά όμως, η ποίηση περιορίζεται στην αποτύπωση της
διαδικασίας μεταλλαγής της ανθρώπινης συνθήκης...".
Ζώντας για χρόνια στο εξωτερικό, ο Φάλκνερ έχει εξασκήσει τη ματιά
του σε πρόσωπα και τοπία. Δηλώνει ενδιαφέρον για την επιμονή των Ελλήνων
να παραμένουν ζωντανοί στην παρούσα φάση: "...τουλάχιστον οι άνθρωποι
με τους οποίους έχω συναντηθεί στην Αθήνα, άνθρωποι των τεχνών κυρίως,
φαίνεται ότι δεν το βάζουν κάτω. Διακρίνω μια υπόγεια και εκκολαπτόμενη
πολιτισμική κατάσταση εδώ, έναν παλμό που αποτυπώνεται σε καλαίσθητες
εκδόσεις βιβλίων, σε ωραία βιβλιοπωλεία και άλλα καλλιτεχνικά στέκια της
πόλης. Οι άνθρωποι προσπαθούν να είναι γελαστοί...".
Αναπόφευκτα, η μισή Ευρώπη μισεί τη Γερμανία αυτή τη στιγμή. "Πώς
αντιμετωπίζεται αυτό το φαινόμενο από τους ίδιους τους Γερμανούς
διανοουμένους;", τον ρωτάμε. "Δεν μπορώ να δώσω απαντήσεις για τα
οικονομικά και τις επιπτώσεις τους στη σημερινή Ευρώπη. Όλα όμως είναι
τόσο περίπλοκα για όλους μας. Φυσικά, υπάρχουν πολλές διαφορετικές
απόψεις. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, αυτό το πολιτικό παιχνίδι που παίχθηκε
εναντίον της Ελλάδας είναι απαίσιο. Στη λογοτεχνική διαδρομή μου έχω
υπάρξει αιρετικός. Και είμαι εξ αρχής κριτικός απέναντι στη Γερμανία,
την πάλαι ποτέ του ναζισμού όσο και τη σύγχρονη. Η αγάπη προς την
πατρίδα μου δεν αναιρεί την αμφισβήτηση και την ειρωνεία σε πολλά
πράγματα...".
Πηγή: Αυγή
